Κριντζάρω, έφαγα πακέτο, φλεξάρω: Ο γλωσσολόγος Χρ. Χαραλαμπάκης αναλύει στο ertnews.gr την «αντι-γλώσσα» των νέων

Τι σημαίνει η slang γλώσσα των νέων; Γιατί η Gen-Z χρησιμοποιεί φράσεις όπως «beef», «clout», «cringe-κριντζάρω», «κάνω expose(d)», «πακέτο (έφαγα)» ή «φλεξάρω»; Έχουν τα social media ευθύνη σε όλο αυτό; Προβλέπεται αισιόδοξο το μέλλον για την ελληνική γλώσσα;

Αυτά αλλά και σε πολλά ακόμα ερωτήματα κλήθηκε να απαντήσει, ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Ακαδημαΐκός, Ομότιμος Καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και Τακτικό Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Γεννημένος στην Κρήτη και με καταγωγή από την Ανατολή Ιεράπετρας, παρουσιάζει με έναν δικό του, μοναδικό, περιγραφικό και άξιο θαυμασμού λόγο, τη διαδρομή του από τη Γλωσσολογία και τη δημιουργία του Χρηστικού Λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών, στην εκλογή του ως Τακτικό Μέλος στην έδρα της Γλωσσολογίας. Παράλληλα, δεν παραλείπει να μιλήσει τόσο για την ελληνική γλώσσα και τις προοπτικές της, όσο και για τους νέους, αυτούς τους «ψηφιακούς ιθαγενείς», ερμηνεύοντας μ’ ένα τρόπο τον κόσμο τους, τη γλώσσα τους και τους κώδικες επικοινωνίας που χρησιμοποιούν.

Διότι, όπως και υποστηρίζει ο ίδιος «Δεν είναι η γλώσσα των νέων που κατά βάθος ενοχλεί άτομα μεγάλης ηλικίας…Είναι η αντισυμβατική συμπεριφορά τους που οδηγεί σε κοινωνικές ανακατατάξεις»

Συνέντευξη στην Νικόλ Παπαδοπούλου

Ποιο είναι το μεγαλύτερο δώρο που σας πρόσφεραν οι σπουδές σας στη Γλωσσολογία; Τι είναι αυτό που ακόμα και σήμερα σας κάνει να μην μετανιώνετε για αυτή σας τη διαδρομή;

Ξεκίνησα συνειδητά τη σταδιοδρομία μου ως κλασικός φιλόλογος νιώθοντας άφατη ευτυχία μελετώντας εκατοντάδες αρχαία κείμενα, ποιητικά και πεζά, στα οποία ανακάλυπτα πρωτόγνωρα μυστικά της σκέψης και της κοσμοθεωρίας των πρωτοπόρων Ελλήνων διανοητών. Κάθε φορά που με καταπνίγει η μιζέρια της καθημερινότητας και χρειάζομαι το αντίδοτο της ψυχικής μεταρσίωσης, ανατρέχω στα Ομηρικά Έπη, τον Θουκυδίδη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Στα παπυρικά κείμενα, σε μια άλλη εντελώς γλώσσα με σοφές ανορθογραφίες, ανακαλύπτω τα βάσανα των απλών ανθρώπων. Στη γλωσσολογία με μύησε ένας από τους σημαντικότερους κλασικούς φιλολόγους του εικοστού αιώνα, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Κολωνίας, και αργότερα της Χαϊδελβέργης, Albrecht Dihle (1923-2020). Ως μεταπτυχιακός φοιτητής και έμμισθος βοηθός του, ανέλαβα τη διόρθωση των τυπογραφικών δοκιμίων της μνημειώδους μονογραφίας του Gerechtigkeit (Δικαιοσύνη) που δημοσιεύτηκε το 1978 στο περίφημο Reallexikon für Antike und Christentum. Τότε συνειδητοποίησα τη δύναμη της γλώσσας ως φορέα πολιτισμού και την αξία της παραγνωρισμένης στην εκπαίδευση, ακόμα και σήμερα, σημασιολογίας. Την αδικία και την υπονόμευση την ένιωσα μέσα από τους αλλοτριωτικούς μηχανισμούς της γλώσσας. Οι σπουδές μου στη γλωσσολογία, με σταθερό υπόβαθρο τη φιλολογία, με βοήθησαν να καταλάβω πρώτα απ’ όλα το βαθύτερο εαυτό μου και μετά τους άλλους. Αποκωδικοποιώ τις σκέψεις των συνανθρώπων μας μέσα από τα λόγια και τα γραπτά τους διαβλέποντας τη γνησιότητα ή μη των αισθημάτων και των προθέσεών τους και αυτοσαρκάζομαι αναλόγως.

Τι αποτελεί για εσάς το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών; Πώς σας δημιουργήθηκε η ιδέα αυτή και ποιοι ακόμα συνετέλεσαν στην υλοποίησή του;

Το Χρηστικό Λεξικό το σχεδίαζα στο μυαλό μου από τα πρώτα φοιτητικά μου χρόνια και απορούσα ο ίδιος για το θράσος μου. Αντ’ αυτού έγραψα στα είκοσι δύο μου χρόνια ένα μικρό διαλεκτικό λεξικό του χωριού μου που έλαβε, προς μεγάλη μου έκπληξη, το πρώτο βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Η διάκριση αυτή, συνοδευόμενη από ένα αξιοσέβαστο για μένα χρηματικό ποσό, ενίσχυσε τη χαμηλή αυτοεκτίμησή μου και μου έδωσε φτερά που με έκαναν να πετώ από χαρά. Ο επόμενος στόχος, η εκπόνηση διδακτορικής διατριβής στη Γερμανία με θέμα τη νεοελληνική λεξικογραφία, επιτεύχθηκε έξι χρόνια αργότερα, το 1976. Η εκλογή μου ως καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κρήτης το 1983 με έκανε να στραφώ στην Ιστορία της ελληνικής γλώσσας, τη διαλεκτολογία, τη θεωρητική γλωσσολογία, τη σημασιολογία και τη διδασκαλία της Νεοελληνικής. Το 1996 έλαβα μέρος σε ένα μεγάλο διεθνές συνέδριο στο Ohlstadt της Βαυαρίας. Μόλις τέλειωσα την εισήγησή μου, ζήτησε το λόγο ο καθηγητής της αρχαιολογίας Χρίστος Ντούμας και είπε επί λέξει (όπως έχει καταγραφεί στον τόμο των Πρακτικών): «Κύριε Χαραλαμπάκη, με τα όσα μας είπατε σήμερα, οφείλετε να δώσετε στον ελληνικό λαό ένα νέο λεξικό!». Κράτησα την παραίνεσή του καλά στο μυαλό μου. Το 2003 ήρθε το πλήρωμα του χρόνου: Ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Γρηγόριος Σκαλκέας και ο Γενικός Γραμματέας Νικόλαος Ματσανιώτης μου ζήτησαν να αναλάβω τη σύνταξη του Χρηστικού Λεξικού, απόφαση που επικύρωσε ομόφωνα η ολομέλεια της Ακαδημίας. Το 2014 κυκλοφόρησε το ογκώδες λεξικό σε ένα τόμο. Από τους 35 συνεργάτες που πέρασαν κατά καιρούς από το Λεξικό, μόλις 5 στάθηκαν δίπλα μου με πραγματική αφοσίωση. Χωρίς την επιστημονική και ηθική στήριξη, επί εικοσιένα ολόκληρα χρόνια, του μετέπειτα Γενικού Γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών Βασίλειου Πετράκου, Χρηστικό Λεξικό δεν θα υπήρχε. Οι Ακαδημαϊκοί Αντώνιος Ρεγκάκος και Θεόδωρος Παπαγγελής με βοήθησαν εμπράκτως όσο λίγοι. Η ηλεκτρονική έκδοση του Λεξικού, επίτευγμα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, χωρίς καμιά οικονομική επιβάρυνση της Ακαδημίας, οφείλεται στους δύο αυτούς λαμπρούς επιστήμονες. Από το 2023 το έργο προσφέρεται δωρεάν στο διαδίκτυο.

«20 Οκτωβρίου 2022»…Η ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών σας εξέλεξε τακτικό μέλος της στην έδρα της γλωσσολογίας, μια θέση που παρέμενε κενή από το 1941. Ποιες οι αναμνήσεις σας από εκείνη την ημέρα; Τι σηματοδοτεί για εσάς μια τέτοια διάκριση;

Στον κόσμο κάνει εντύπωση όχι φυσικά το έργο μου, αλλά το γεγονός ότι η έδρα της γλωσσολογίας παρέμενε κενή για περισσότερα από ογδόντα χρόνια. Οι εποχές άλλαξαν. Το γλωσσικό ζήτημα λύθηκε. Φάνηκα τυχερός. Έκανα όμως συνειδητά αντισυμβατικές επιλογές οι οποίες εκτιμήθηκαν. Δεν υπήρξα ποτέ υποψήφιος για κανένα αξίωμα στο ελληνικό πανεπιστήμιο το οποίο υπηρέτησα επί τριανταπέντε χρόνια, όλα ως πρωτοβάθμιος καθηγητής. Απέφυγα τις δημόσιες σχέσεις και τις κομματικές ταυτότητες. Ήμουν και παραμένω ασκητικός και μονήρης. Προτίμησα τη μοναξιά της έρευνας και τη διδασκαλία που μου έδινε ζωή. Η εκλογή μου στην Ακαδημία δεν επέφερε καμιά αλλαγή στη συμπεριφορά και την καθημερινότητά μου. Με αγχώνουν δημιουργικά, και το χαίρομαι, οι πολλές υποχρεώσεις που συνεπάγεται η σπάνια αυτή και γι’ αυτό τόσο αξιοζήλευτη διάκριση.

Ας πάμε τώρα στο μείζον θέμα που αφορά την ελληνική γλώσσα. Πώς θα τη χαρακτηρίζατε; Παραμένει μέχρι και σήμερα μεγάλη η δύναμή της; Με τι είδους «δαίμονες» καλείται να αναμετρηθεί;

Η δύναμη κάθε γλώσσας εξαρτάται όχι τόσο από τυχόν εγγενείς αρετές της όσο από τον αριθμό των ομιλητών της και ιδίως από το κύρος που διαθέτει ως μέσο επικοινωνίας, παιδείας και πολιτισμού, ως lingua franca. Αυτό τον ρόλο έχει αναλάβει σήμερα η Αγγλοαμερικανική, όπως τον είχε κάποτε η Αρχαία Ελληνική και η Λατινική. Η Ελληνική γλώσσα αντλεί το κύρος της από το λαμπρό αρχαιοελληνικό πολιτισμό και από το γεγονός ότι οι περισσότεροι σύγχρονοι διεθνισμοί παραπέμπουν σε αρχαιοελληνικά μορφήματα. Οι «δαίμονες», όπως εύστοχα λέτε, με τους οποίους καλείται να αναμετρηθεί η γλώσσα μας είναι πολλοί. Ο πρώτος και ο πιο φοβερός είναι η υπογεννητικότητα. Οι φυσικοί ομιλητές της Νεοελληνικής μειώνονται απελπιστικά με αυξανόμενο ρυθμό. Με παγκόσμιο πληθυσμό σήμερα πάνω από οκτώ δισεκατομμύρια, σε λίγες δεκαετίες τα υπολογιζόμενα επτά εκατομμύρια των φυσικών ομιλητών της Νεοελληνικής θα ισοδυναμούν με την απόλυτη μηδαμινότητα. Το προγονικό κλέος φθίνει, θέλω όμως να ελπίζω ότι δεν θα καταντήσουμε «Ποσειδωνιάται».

Ο Βολταίρος έλεγε «Είθε η ελληνική γλώσσα να γίνει κοινή όλων των λαών». Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ουτοπικό κάτι τέτοιο; Πόσο πιστεύετε ότι έχει επηρεάσει τη γλώσσα μας η έλευση των νέων τεχνολογιών;

Δεν ξέρω πότε και σε ποιο έργο του εξέφρασε αυτή την ουτοπική ευχή ο François-Marie Arouet, γνωστός με το ψευδώνυμο Voltaire. Μπορεί να μας κολακεύει ως Έλληνες η θέση αυτή του κορυφαίου διαφωτιστή του 18^ου αιώνα, θα ήταν όμως καταστροφικό για την ανθρωπότητα να επικρατήσει μια μόνο γλώσσα όσο σπουδαία και αν είναι. Η γλωσσική ποικιλομορφία πρέπει να διατηρηθεί, όπως η βιοποικιλότητα. Αυτός είναι ο πλούτος και αυτή είναι η ομορφιά των ανθρώπινων γλωσσών. Ποιος θα έμενε ικανοποιημένος αν υπήρχαν μόνο τριαντάφυλλα και εξαφανίζονταν όλα τα άλλα είδη λουλουδιών; Οι νέες τεχνολογίες άλλαξαν τη ζωή και τη συμπεριφορά των ανθρώπων σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Η γλώσσα αντικατοπτρίζει τα κοινωνικά δρώμενα και επομένως δεν θα μείνει ανεπηρέαστη. Η δαιμονοποίηση των νέων τεχνολογιών δεν με βρίσκει σύμφωνο.

Σε κάποια συνέντευξή σας καταλήγατε στο εξής συμπέρασμα «…η νεανική αργκό είναι μια μορφή κοινωνικής συμπεριφοράς». Μήπως τελικά η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι νέοι είναι μια μορφή επανάστασης έναντι στον κόσμο των μεγάλων; Ένας τρόπος να διαχωρίσουν την ταυτότητά τους και να κάνουν αισθητή την παρουσία τους;

Ευτυχώς που επαναστατούν με τον τρόπο τους οι νέοι, σε όλους τους λαούς και τους πολιτισμούς, εδώ και χιλιάδες χρόνια, αφυπνίζοντας παράλληλα τους μεγάλους. Η νεανική αργκό, ευρηματική, πλούσια και εκφραστική, είναι ένα είδος «αντι-γλώσσας». Οι νέοι αντιστρατεύονται την επίσημη γλώσσα, την οποία όμως χρησιμοποιούν κανονικά στο σχολείο και το πανεπιστήμιο καθώς αποτελεί το κύριο όχημα της επαγγελματικής και κοινωνικής καταξίωσης. Η παρουσία των νέων παιδιών γίνεται αισθητή από μόνη της. Ορισμένοι, κυρίως έφηβοι, μπορούν να φτάσουν στα όρια της γλωσσικής ή ενδυματολογικής εκζήτησης αδιαφορώντας για τα επικριτικά σχόλια. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις απαιτείται αποδοχή και κατανόηση της διαφορετικότητας. Ο ψόγος οδηγεί στα αντίθετα αποτελέσματα.

Είναι γεγονός πως στην Ελλάδα-εδώ και χρόνια-το εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και ο τρόπος διδασκαλίας των μαθημάτων, βρίθουν από προβλήματα. Είναι αυτός άραγε, λόγος που ωθεί τους νέους στην εύρεση ενός νέου κώδικα επικοινωνίας;

Το εκπαιδευτικό σύστημα αναπαράγει τις υπάρχουσες κοινωνικές δομές και δεν πρόκειται να βελτιωθεί αν δεν αλλάξει η ίδια η κοινωνία. Το αγεφύρωτο χάσμα πλουσίων-φτωχών διευρύνεται παγκοσμίως ακόμα περισσότερο. Απεικονίζεται με ενάργεια στο χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των πολλών και αυτό δεν τιμά κανένα. Ακόμα και αν είχαμε το καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα στον κόσμο, οι νέοι θα εξακολουθούν να χρησιμοποιούν στις κοινωνικές τους συναναστροφές το δικό τους κώδικα επικοινωνίας που είναι απαραίτητος κατά τη διαδικασία της ενηλικιότητας.

Ποια εκτιμάτε ότι πρέπει να είναι η σωστή αντίδραση τόσο των γονέων όσο και των εκπαιδευτικών απέναντι στην εφηβική slang; Είναι εύλογοι οι φόβοι τους;

Ο σύγχρονος άνθρωπος υποφέρει από αναρίθμητους φόβους και απειράριθμες φοβίες (υπάρχουν, δεν θα το πιστέψετε, πέντε χιλιάδες περίπου φοβίες, όπως: αγοραφοβία, αραχνοφοβία, ομοφοβία, υψοφοβία). Ας μην οδηγηθούμε σε μια ακόμα, την ανύπαρκτη «αργκοφοβία». Οι φόβοι των γονέων και των εκπαιδευτικών για την εφηβική αργκό είναι αδικαιολόγητοι. Το «φλεξάρω» θα ήταν αφύσικο να ανήκει στο δικό μου λεξιλόγιο, το αποδέχομαι όμως ως εκφραστικό ρήμα των νέων στη θέση του λόγιου επιδεικνύω. Αντιδρούμε σωστά μόνο όταν είμαστε νηφάλιοι. Αν ο έφηβος πει στον πατέρα του «Τι λες ρε δικέ μου;» θα επικριθεί δικαίως, όχι όμως αν το πει στον συμμαθητή του στο προαύλιο του σχολείου. Όλα κρίνονται, επομένως, από την επικοινωνιακή περίσταση. Οι γονείς αποτυγχάνουν αν μπουν στη λογική της αντιπαράθεσης εκμεταλλευόμενοι τη θέση ισχύος που νομίζουν ότι κατέχουν.

Ζούμε σε μια εποχή όπου η έντυπη μορφή του βιβλίου έχει αντικατασταθεί από την ψηφιακή. Τι σημαίνει για την Gen-Z το ότι δεν είναι πια διαδεδομένη η ανάγνωση μεγάλων έντυπων κειμένων;

Ως Gen-Z (νεολογισμός του 1996) ή Zoomer (περ. 2017) χαρακτηρίζονται τα άτομα που γεννήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990 ή στις αρχές του 21^ου αιώνα. Η γενιά (generation) αυτή βρίσκεται αντιμέτωπη με τις πολλαπλές προκλήσεις της πρόσφατης υψηλής τεχνολογίας η οποία αλλάζει ριζικά το ψηφιακό τοπίο με τους νέους δρόμους που ανοίγει η τεχνητή νοημοσύνη. Το έντυπο βιβλίο με το στατικό χαρακτήρα του έχει χάσει την παλιά του αίγλη, ενώ το ψηφιακό θα κερδίζει διαρκώς έδαφος. Η ανάγνωση μεγάλων έντυπων κειμένων ήταν πάντα απωθητική. Ας μας πουν με ειλικρίνεια πόσοι βρήκαν την αντοχή να διαβάσουν ολόκληρη την «Οδύσσεια» του Νίκου Καζαντζάκη. Και τα ηλεκτρονικά κείμενα, αν έχουν μεγάλη έκταση, δεν διαβάζονται ολόκληρα. Σε πολλές ιστοσελίδες παρέχεται ο χρόνος ανάγνωσης του κάθε άρθρου. Είναι απολύτως απαραίτητη, ιδίως για τους νέους ανθρώπους, η καλλιέργεια δεξιοτήτων για τη συμπύκνωση κειμένων. Με τη σφαιρική ή επιλεκτική ανάγνωση, το «ξάφρισμα» (αγγλ. skimming), εντοπίζονται με λέξεις-κλειδιά οι κεντρικές ιδέες του κειμένου. Η στρατηγική της κειμενικής συμπύκνωσης αποτελεί επιτακτική ανάγκη της εκπαίδευσης η οποία έδωσε μονομερώς έμφαση στην ανάλυση κειμένων που οδήγησε στην απομνημόνευση και τη φλυαρία. Οι επόμενες γενιές θα έχουν ακόμα μεγαλύτερη και αμεσότερη πρόσβαση στη χαοτική γνώση γι’ αυτό επιβάλλεται να καλλιεργηθεί συστηματικά η κριτική σκέψη των μαθητών για να μπορούν να διακρίνουν ευκολότερα την ήρα από το σιτάρι, τα άχυρα από τον καρπό.

Πάμε ξανά στη νέα γενιά, τη λεγόμενη Gen–Z και στο slang λεξικό της. Πώς την κρίνετε και πώς ερμηνεύετε αυτή τη νέα ψηφιακή διάλεκτο (greeklish, engreek κτλ); Θεωρείτε πως οι νέοι σήμερα «δολοφονούν» την ελληνική γλώσσα; Ή αντίθετα φανερώνουν την ευστροφία τους στο να δημιουργούν νέα και διαφορετικά δεδομένα που ούτε καν είχαμε φανταστεί;

Το ερώτημά σας είναι εξόχως ρητορικό. Ξέρετε, βέβαια, ότι κανείς δεν μπορεί να «δολοφονήσει» τη γλώσσα, ούτε κυριολεκτικά ούτε μεταφορικά. Όσοι χρησιμοποιούν αυτή την έκφραση απευθύνονται στο θυμικό για δημιουργία εντυπώσεων. Η πάλη των γενεών είναι γνωστή από τα πανάρχαια χρόνια. Η απερισκεψία είναι σύμφυτη με την ανθρώπινη φύση, η νεανική όμως, αν και περισσότερο συγγνωστή, κρίνεται από τους μεγάλους κατά κανόνα με αυστηρότητα. Τα γκρίκλις δεν αποτελούν απειλή για τη γλώσσα ούτε η νεανική αργκό. Άτομα μεγάλης ηλικίας δεν ενοχλεί κατά βάθος η γλώσσα των νέων, αλλά η αντισυμβατική συμπεριφορά τους που οδηγεί σε κοινωνικές ανακατατάξεις.

Θεωρείτε ότι η κουλτούρα των γραπτών μηνυμάτων και των κοινωνικών δικτύων που κυριαρχεί στη νεολαία. έχει δώσει την ευκαιρία σε ένα μεγάλο ποσοστό των νέων που δεν έχουν ακαδημαϊκή εκπαίδευση, να διατηρήσουν ζωντανή την επαφή τους με το γραπτό λόγο;

Πραγματική γλώσσα είναι η αυθόρμητη προφορική επικοινωνία. Επί χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι μιλούσαν, αλλά δεν είχε εφευρεθεί η γραφή για να ξέρουμε τι έλεγαν. Τα «πτερόεντα έπη» πετούν, χάνονται. Ο γραπτός λόγος, ενώ είναι δευτερογενής, εξακολουθεί να διατηρεί μεγαλύτερη αίγλη, ακριβώς επειδή έχει διάρκεια και μπορεί να τροποποιηθεί ή να βελτιωθεί υφολογικά. Η υψηλή τεχνολογία δημιούργησε ένα νέο ψηφιακό πολιτισμό ο οποίος κρατά την απαραίτητη ισορροπία ανάμεσα στο γραπτό και τον προφορικό λόγο. Σε ολόκληρο τον κόσμο οι νέοι, και όχι μόνο, στέλνουν εκατομμύρια μηνύματα κάθε ώρα που περνά, έστω και τυποποιημένα τις περισσότερες φορές, παράλληλα όμως ακούν την αγαπημένη τους μουσική και τα δημοφιλή ποντκάστ που επαναφέρουν στο προσκήνιο την προφορικότητα. Η στατιστική είναι άτεγκτη. Ποιητές της εμβέλειας ενός Οδυσσέα Ελύτη εμφανίζονται μέχρι τρεις κάθε εκατό χρόνια σε μια χώρα με πληθυσμό δέκα εκατομμυρίων. Ας μη φέρνουν οι εκπαιδευτικοί τα παιδιά σε δύσκολη θέση με ασκήσεις του τύπου: «Γράψε και σύ ένα ποίημα, όπως του …». Οι καλοί ποιητές είναι άξιοι θαυμασμού όχι μίμησης.

«Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική…Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου». Με αυτούς τους στίχους τόνιζε ο Οδυσσέας Ελύτης-στο ποίημά του-την αξία της ελληνικής γλώσσας. Ποιες, λοιπόν, είναι οι προβλέψεις σας για την εξέλιξή της στο μέλλον; Θα καταφέρει να σταθεί αεικίνητη και αναλλοίωτη με τον πέρασμα των χρόνων;

Σε εισήγησή μου το 1982 στο ετήσιο συνέδριο του Τομέα Γλωσσολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αναφέρθηκα στο εμβληματικό αυτό απόσπασμα από το «Άξιον εστί» για να τονίσω «την αγωνία και την έγνοια του ποιητή για την ελληνική γλώσσα στη διαχρονική της πορεία και εξέλιξη». Το 1995 έγραψα την πρώτη μελέτη για το μέλλον της Νεοελληνικής δίνοντας έμφαση στους βασικούς παράγοντες γλωσσικής εξέλιξης που είναι η γλώσσα της καθημερινής επικοινωνίας, η γλώσσα των νέων, η επιστημονική ορολογία και η γλώσσα της εξουσίας. Ύστερα από τόσα χρόνια καταλήγω στο ίδιο συμπέρασμα. Αναλλοίωτη δεν μένει καμιά γλώσσα. Η Ελληνική θα εξακολουθήσει να είναι «αεικίνητη» και θα συνεχίζει να αρδεύει τους λειμώνες των νεολογισμών που δημιουργούνται από ελληνικά μορφήματα και διαδίδονται στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου. Το μεγάλο ποτάμι της αρχαιότερης γλώσσας της Ευρώπης θα στερέψει μόνο αν εκλείψουν οι φυσικοί ομιλητές της λόγω πυρηνικού ολοκαυτώματος ή λόγω ερημοποίησης ως συνέπεια της κλιματικής κρίσης. Θέλω να απαλείψω από τη μνήμη μου τα δύο αυτά μακάβρια ενδεχόμενα. Ας είμαστε αισιόδοξοι.